Vorige week ontving de Volkskrant een e-mail met als onderwerp ‘Flaters’. ‘Zou je van de daken willen schreeuwen dat: Het is ‘je kunt’ en niet ‘je kan’ (Randstedelijk provincialisme) en dat: Het is zich ergeren aan iets/iemand of dat iets/iemand je irriteert!’ De aanleiding werd niet vermeld. Of dit flaters zijn, verdient nader onderzoek.
Curieus voorafje. Volgens onze inbox kwam dit bericht van Wardt Lotstra, maar hij ondertekende zijn bericht met ‘Ward Lotstra’. Zo ook de andere 26 berichten die hij sinds 2018 stuurde. De schijnbare dt-fout bij het tikken van de eigen naam doet vermoeden dat het niet buiten kijf staat dat deze lezer op taalkundig gebied gelijk heeft, al leidt de consistentie ervan tot de veronderstelling dat het een bewuste vergissing betreft. Wij zijn benieuwd naar de reden.
Ergeren en irriteren, hoe zit dat ook alweer? Wat Lotstra schrijft, is waar, maar niet het hele verhaal. In een notendop: ‘ergeren’ kan wederkerend worden gebruikt (‘zich ergeren aan…’), ‘irriteren’ niet. ‘Zich irriteren aan’ is een onjuiste samentrekking van deze twee zegswijzen, oftewel een contaminatie.
Anderzijds is het niet fout om ‘iets/iemand ergert mij’ te zeggen. Irriteren en ergeren kunnen beide als overgankelijk werkwoord worden gebruikt, met een lijdend voorwerp dus. ‘Zijn slordigheid ergert me’ en ‘Zijn slordigheid irriteert me’ zijn allebei juist (de voorbeeldzinnen komen van Taaladvies).
En dan: is het ‘je kunt’ of ‘je kan’? Ons Stijlboek zegt: ‘Schrijf bij voorkeur je kunt, en niet je kan, en kun je, en niet kan je. Hetzelfde geldt voor je zult en zul je.’ Je kunt is formeler, wat de reden zal zijn dat ons Stijlboek hier de voorkeur aan geeft, maar volgens Onze Taal is het allebei goed: ‘Je kunt is ouder en daardoor voor sommige mensen beter. Je kan is voor anderen juist weer wat moderner en aansprekender.’ Maar al in de 17de eeuw schreef men soms ‘je kan’, aldus Onze Taal. Ook Taaladvies zegt: je kunt is formeler dan je kan, maar beide zijn correct.
Of ‘je kan’ vaker voorkomt in de Randstad, hebben we niet weten te achterhalen. Osdorp Posse zong destijds in Origineel Amsterdams dan wel ‘het verschil tussen kennen kannen kunnen we niet’, maar dat ging over het verschil tussen ‘je kent’ en ‘je kan/kunt’, niet over ‘je kunt’ en ‘je kan’.
Resumerend: je kunt van de daken schreeuwen wat W. Lotstra van ons verlangt, maar je kan het beter niet doen. Zo behoed je jezelf voor een flater.
Geschreven voor de Volkskrant