Praten over je gevoelens, over seksualiteit, over politiek — dat was in het Afro-Caribische gezin waar Ritzah Statia opgroeide niet aan de orde van de dag. Daardoor kreeg ze later moeite om zich uit te spreken over waar ze voor staat, dat had ze nooit geleerd. Met Kibra Silensio doorbreekt ze de stilte. “Door de stilte te doorbreken, bevrijd je jezelf.”
Waarin verschilt het gemiddelde Terschellingse gezin van het Curaçaose? Het ene eiland is het andere niet, en gezin zus is altijd weer anders dan gezin zo, maar dat communicatie tussen gezinsleden, vooral tussen ouders en kinderen, gebrekkig kan zijn, lijkt een universeel gegeven. Bovendien zijn bepaalde onderwerpen taboe. Wat resteert, in min of meerdere mate? Opgekropte emoties, binnenvetten, schaamte, de onrust van het onverwoorde zelf.
Die stilte staat nu centraal in het werk van Ritzah Statia, artist in residence van Oerol. De Afro-Caribische cultuur is de hare, en haar ervaring is dat over lang niet alles binnen haar gezin open gecommuniceerd kon worden. Onder begeleiding van Marjorie Boston van RIGHTABOUTNOW INC. repeteert ze deze week in een niet nader te noemen loods op het eiland.
Stilte. Stilte is de afwezigheid van geluid. Maar de ene afwezigheid is de andere niet. Een mop uit de film Ninotchka van Ernst Lubtisch, die een bekende Sloveense filosoof graag aanhaalt, illustreert dit op komische wijze: de held uit de film gaat naar een café en bestelt koffie zonder slagroom. Zegt de ober: ‘Sorry, we hebben geen slagroom, kan ik je een koffie zonder melk aanbieden?’ Wat de filosoof wil zeggen: de afwezigheid van iets is onderdeel van datgene wat je wel krijgt. Stilte zonder herrie, de stilte van de Terschellingse duinen, is iets anders dan de stilte aan de keukentafel wanneer gevoelens, zorgen, twijfels niet kunnen worden besproken.
“De stiltes die ik nu onderzoek en wil doorbreken, zijn de stiltes in Afro-Caribische families”, zegt Statia. “Er wordt over het algemeen niet echt gesproken over gedachtes, gevoelens en meningen. De Afro-Caribische cultuur kent vele taboes. En als je op jonge leeftijd niet echt leert communiceren, kun je daar op latere leeftijd echt wel last van krijgen. Dat heb ik zelf zo ervaren. Moeite me uit te drukken. Ik heb het thuis niet geleerd, om te praten. Op school merkte ik dat bijvoorbeeld in de klas. In de loop der jaren heb ik dat wel geleerd.”
“Bij mijn nichtjes, tieners, zie ik dat het veel normaler is om zich uit te spreken of te protesteren, op sociale media of in real life. Dat kon ik op die leeftijd echt niet. Zelfs nu, ik ben 34, zegt mijn moeder: zou je dat wel doen, protesteren op de Dam?”
Als kunstenaar weet Statia zich inmiddels zeer verfijnd uit te drukken. Gekleed in een zwart T-shirt met daarop de woorden ‘hiphop city’ en gezeten voor een driehoekige toren van speakers, kijkt ze de enkele aanwezigen bij de repetitie indringend aan. Het ongemak van die stilte doorbreekt ze door in hoog tempo verschillende platen op een lp-speler te leggen. “My sound will set you free” klinkt uit de ene. “Don’t be wishing to be switching your position with me” uit een andere. Het nummer Show Me Love van Robin S. blijft langer op staan en wordt door Statia met veel gevoel geplaybackt.
Er volgt een dans, er worden lieve woordjes gezegd, er wordt gebekvecht met een imaginaire vriend of geliefde (“Jij hebt mij pijn gedaan. Waarom zeg je niets! Hoor je me niet?!”), en dan weer een dans op harde hiphopmuziek, en zo voert Ritzah Statia het publiek langs een keur aan opgekropte gevoelens en emoties, van ongemak en boosheid tot frustratie en verdriet. De vloeren van de Betonningloods trillen, voorbijrijdende fietsers zullen een dof gedreun horen, de stilte is doorbroken.
Video door Jonathan Sipkema
“Door de stilte te doorbreken, bevrijd je jezelf. Je kan heel lang met iets in jezelf lopen en het niet uitspreken en helemaal kapotgaan. Op het moment dat je iets uitspreekt en er open over kan praten, dan zit je daar je zelf ook minder mee. En je kan in gesprek gaan met de ander. Zo kun je als mensen, en als familie, veel dichter tot elkaar komen.”
Ritzah Statia legt op Terschelling de laatste hand aan haar voorstelling. Op 18 sept gaat de voorstelling Kibra Silensio van RIGHTABOUTNOW INC. in première in het Compagnietheater in Amsterdam.
Geschreven voor de Oerol-dagkrant van vrijdag 11 juni 2021