Liberia is een warm land in West-Afrika, rijk aan natuurlijke bronnen. Niet alleen diamanten, maar ook grote bomen, beter bekend als ‘het oerwoud’. Veel van dat oerwoud is onder het bewind van oorlogsmisdadiger Charles Taylor gekapt en verkocht aan buitenlandse bedrijven, in ruil voor geld en wapens. Sinds het aantreden van president Ellen Johnson Sirleaf in 2005, die “power 2 da people” en “klaar met corruptie” beloofde, gaat de illegale houtkap gestaag verder. IDFA-documentaire Silas (gemaakt door Anjali Nayar, met als executive producer Leonardo DiCaprio, wat dat ook precies moge betekenen) volgt activistenleider Silas Siakor in zijn noeste strijd om de Liberiaanse overheid en het grootkapitaal ter verantwoording te roepen.
Het eerste wat opvalt aan Silas is zijn droevige, vermoeide oogopslag. Hij staat soms om twee uur ’s nachts op om aan het werk te gaan, laat zich niet afleiden door vrouw en kinderen, en stuurt een klein leger van activisten aan om bewijs te verzamelen tegen de regering en bedrijven als Equatorial Palm Oil. Het tweede wat opvalt is zijn naam: Silas, behalve een flagellerende Opus Dei-albino in The Da Vinci Code ook een Bijbels figuur. Silas was in de eerste eeuw een leidend figuur binnen het christendom. Hij kwam uit ‘oergemeente’ Jeruzalem en was een hechte bro van Paulus. Een paar van zijn brieven zijn opgenomen in de Bijbel, en op andere plekken wordt over hem verteld, zoals die keer dat hij en Paulus uit de gevangenis ontsnapten:
“Om middernacht waren Paulus en Silas aan het bidden en zongen ze lofliederen voor God. De andere gevangenen luisterden aandachtig. Plotseling deed zich een hevige aardschok voor, zodat de gevangenis op haar grondvesten trilde; alle deuren sprongen open en bij iedereen schoten de boeien los. De gevangenbewaarder schrok wakker, en toen hij zag dat de deuren van de gevangenis openstonden, trok hij zijn zwaard om zelfmoord te plegen, want hij dacht dat de gevangenen ontsnapt waren.” (Handelingen 16:25-27)
Soms heet Silas in de Bijbel ‘Silvanus’, wat de reden is voor deze omweg via de Bijbel, want Silvanus is Latijns voor ‘van het bos’, en laat het leven van Silas Siakor nou precies in het teken staan van het redden van het Liberiaanse oerwoud en de mensen die er wonen. Een kosmisch toeval, of lotsbestemming? Silas Siakor groeide op ten tijde van Taylor, en stemde zelf op Sirleaf, de enige kandidaat die beloofde iets te veranderen. Hij kreeg al snel in de smiezen dat de houtkap niet ophield. Met zijn zelf opgerichte Sustainable Development Institute trekt hij ten strijde, bijvoorbeeld door aan Liberianen uit te leggen hoe ze met een smartphone bewijs kunnen verzamelen.
Silas is helder, vurig en spreekt goed Engels. Hij schrijft artikelen voor onder meer The New York Times, voert rechtszaken, komt soms in het parlement, maar staat meestal met zijn laarzen in de tropische modder, om met lokale mensen te overleggen als er weer eens bomen gekapt zijn. Pa Cheo, een stamhoofd met bruinfluwelen gewaad en pilotenbril, vertelt: “Ze zeggen: je moet vandaag nog verhuizen. Als je de volgende dag niet weg bent steken ze je huis in de fik.” Ze, dat zijn dan de palmoliebedrijven en hun wandelende kettingzagen.
Toen mevrouw Ellen Sirleaf in 2005 werd verkozen, na veertien jaar burgeroorlog, leek ze een lieve oma met de beste bedoelingen. “We gaan de macht teruggeven aan het volk en corruptie kraken!” riep ze tegen de menigte. Wereldwijd was er enthousiasme, ook van Obama en Oprah Winfrey. In 2011 won Sirleaf zelfs de Nobelprijs voor de Vrede. Maar stukje bij beetje komt Silas erachter – en jij ook, als filmkijker – dat Sirleaf en haar naasten misschien wel stiekem geld in hun eigen zakken stoppen. Zo stortte ze grote bedragen op de rekening van haar zoon, met als excuus dat het daar veiliger is dan in de staatskas. Ook zei ze: “Ik ben integer en te vertrouwen, kom maar op met bewijs als je denkt dat dat niet zo is.”
De documentaire Silas kun je zien als een reactie op dat verzoek, een aanklacht tegen Sirleaf en haar naasten. Maar het is vooral een portret van Silas, en het bewijs dat je optimistisch moet blijven, zelfs in tijden van crisis. Of er iets gaat veranderen in Liberia is de vraag, ook gezien het feit dat Sirleaf nog maar twee maanden president zal zijn. Onlangs waren er presidentsverkiezingen, en die zijn uitgedraaid op een tweestrijd tussen de huidige vicepresident Joseph Boakai en voormalig stervoetballer George Weah. Geen van beiden heeft de vereiste meerderheid, dus er volgt een tweede ronde, maar eerst moet worden bekeken of er gefraudeerd is.
Silas wilde trouwens ook de politiek ingaan: hij wilde volksvertegenwoordiger worden, maar dat is niet gelukt. Nu heeft hij een eigen radiostation. In een van de laatste scènes van de film vertelt hij aan het volk van koning Cheo dat hij het stokje overdraagt aan anderen. Je hart knakt een beetje als je dat ziet: Silas en de mensen huilen, maar iedereen is vooral blij met het harde werk dat hij heeft verricht. Silas: de beschermheer van het Liberiaanse oerwoud, en een belangrijke en mooie documentaire.
Ik schreef dit voor VICE Money, zie hier.