Voetbal en toneel hebben best veel met elkaar gemeen. Je kunt naar beide kijken, vanaf de bank of een tribune. Sommige spelers gaan bij het minste tikkie theatraal naar de grond, anderen springen in het publiek of trekken hun shirt uit. Na afloop krijgen ze applaus en soms een paar centen, en het publiek drinkt nog een biertje aan de bar om na te praten over het schouwspel.
Maar voetbal is een wedstrijd. Teams strijden tegen elkaar en willen winnen. De bal is rond, het toeval beslist. Het publiek is soms gewelddadig of racistisch, en homoseksualiteit is in de voetbalwereld nog steeds een taboe. Theaterpubliek gedraagt zich over het algemeen juist keurig en beschaafd. Anders zijn is geen probleem; theater draait vaak om het begrijpen van mensen die op de een of andere manier anders zijn. Het toneelstuk is vooraf bedacht en kunst draait niet om winnen of verliezen, maar om schoonheid of waarheid.
Op dit snijvlak van voetbal en toneel spelen theatergezelschappen BonteHond en Dox momenteel de voorstelling Schoppen, een toneelstuk op een voetbalveld met 22 spelers en een scheids. Er worden spelsituaties nagespeeld, er wordt gezongen en gedanst, maar meer nog gaat Schoppen over wat het betekent om ‘anders’ te zijn: zwart, homo, dik of scheids. Het publiek ziet dit aan vanaf een bankje op het veld, met een voetbalsjaal om en een koptelefoon op.
Theatermaker en regisseur Judith Faas (1981) maakte twee jaar geleden ook al een locatievoorstelling over voetbal, genaamd Broek uit!. Die ging over douchen na de wedstrijd, wat steeds minder schijnt te gebeuren. Schoppen gaat erover dat het niet leuk is om buitengesloten te worden. Dat is niets nieuws, maar toch blijven mensen het doen. Daarom kan het geen kwaad daar nog eens een voorstelling over te maken. Ik nam een kijkje en sprak met maker en regisseur Judith Faas.
Creators: Hoe kwam je op het idee om een voetbalwedstrijd na te spelen?
Judith Faas: Ik maak eigenlijk altijd voorstellingen met een maatschappelijk thema op een bijzondere locatie. Naar aanleiding van een voorstelling in een asielzoekerscentrum in Almere vroeg het Bureau Gelijke Behandeling of ik iets kon maken voor bij hun campagne Homo is geen scheldwoord.
Hoe ben je bij voetbal uitgekomen?
Ik wilde al langer iets over discriminatie en sport maken. Je hoort vaak dat bij het voetbal alle lagen van de bevolking samenkomen. Dat gaat vaak goed, maar soms helemaal niet. Dat fascineerde me. Dat heb ik uitgewerkt tot een locatievoorstelling op een voetbalveld met 23 mannen.
Jullie spelen de voorstelling Schoppen op een echt voetbalveld. Hoe zijn de reacties van mensen die daar komen om te voetballen?
De eerste dag dat we aankwamen stonden we te dansen op het veld. Kinderen van een jaar of tien die langs de kant stonden riepen toen meteen Homo’s! Homo’s! Toen dacht ik: ah, ja, daarom maken we dit.
Waarom speel je niet gewoon in een theater?
Ik vind locatietheater juist te gek. Op een veld kan ik beter laten zien wat ik bedoel. Op locatie gebeurt iets anders dan in een zaal. Niet dat dat in het algemeen beter is, maar voor dit onderwerp wel.
Wat gebeurt er op locatie dat niet in een zaal gebeurt?
Mensen vergeten op locatie soms dat het theater is. Ze zitten niet netjes te wachten op wat gaat gebeuren, maar zitten er meer bovenop. Het nadeel is dat mensen soms ‘de code’ vergeten en mee gaan doen of gaan schreeuwen. Maar dat vind ik wel spannend.
Toen Cristiano Ronaldo laatst scoorde uit een wonderbaarlijke omhaal zei de commentator: “Dit is ballet op gras, dit is een compositie, een kunstwerk.” Is voetbal niet ook theater?
Natuurlijk, maar hoe een voetbalwedstrijd verloopt is niet afgesproken. Wij repeteren vooraf, zij trainen. Voetballers hebben van alles in hun hoofd, maar soms zie je toch toevallige lijnen en bewegingen die je van tevoren niet kunt bedenken, zo mooi. Als je er muziek onder zet dan zie je iets heel anders dan voetbal.
Wat vind je eigenlijk interessant aan voetbal?
Ik vind het fascinerend dat je op tv niet kunt zappen zonder voetbal tegen te komen. Het is iets wat leeft en wat veel mensen belangrijk vinden. En ik ben gefascineerd door keurige mensen bij wie tijdens het kijken naar voetbal bepaalde oerdriften naar boven komen. Dat menselijke aspect interesseert me meer dan de wedstrijd zelf.
Maar Schoppen gaat over de voetballers zelf, niet over de mensen eromheen. Wat is er zo interessant aan mannen die achter een bal aan rennen?
Voetballers zijn heel groot in alles wat ze doen. Hoe ze reageren als er gefloten wordt of als er gescoord wordt. Dat intrigeert me en daar speel ik mee. Ik ben niet van het kleine, gedetailleerde theater. Ik werk niet vaak met dansers – al vond ik het te gek met Dox – maar wel altijd met acteurs die heel fysiek spelen. Beweging en beeld zijn voor mij belangrijk.
Kijk je zelf veel voetbal?
Nee, maar ik heb er het afgelopen half jaar wel veel naar gekeken. Ik kijk weleens naar die praatprogramma’s. Die vind ik wonderlijk, die gaan tegelijk over alles en niets. Het is mooi hoe mensen een uur over twee doelpunten kunnen praten.
Het gaat niet goed met het niveau van het Nederlands voetbal. Vind je het een goed idee om voetbal op tv te vervangen door choreografieën zoalsSchoppen ?
Nou, nee, haha. Daarmee komen we nooit op het WK. Misschien winnen we dan wel een sierprijs, maar het is een andere tak van sport. In de jaren tachtig is er wel een documentaire gemaakt met Johan Cruijff en choreograaf Rudi van Dantzig, over de overeenkomsten tussen dans en voetbal. Hoe je traint, hoe je werkt, hoe je beweegt. Al heb je bij voetbal steeds de vraag: wat doet die bal?
De bal is rond.
Ja, dus ik denk niet dat het elkaar kan vervangen. En ik denk ook niet dat theaterliefhebbers nu ineens heel vaak naar voetbal gaan.
Misschien kun je eens aanschuiven bij een voetbalprogramma om vanuit jouw vak commentaar te geven op een wedstrijd.
Daar zou ik zeker voor openstaan. Het ligt er wel aan welk programma.
Je gaat niet bij Gijp en die bromsnor zitten bij Voetbal Inside ?
Ik denk niet dat ze me daar willen hebben. Dat lijkt me ook beter van niet.
Bij Voetbal Inside worden nog weleens discriminerende uitspraken gedaan, bijvoorbeeld tegen homo’s en vrouwen . Schoppen gaat ook over discriminatie in het voetbal. Hoe heb je dat onderzocht?
We hebben met mensen gesproken die gestopt zijn met sporten omdat ze zich gediscrimineerd voelden. Met jongeren die gepest werden, en een jongen die überhaupt niet op voetbal ging omdat hij bang is dat anderen erachter komen dat hij op mannen valt. En we spraken ook met mensen van Bureau Gelijke Behandeling. Die kregen bijvoorbeeld eens een klacht van iemand die niet mee mocht op voetbalkamp omdat hij astma had. Dat vonden de begeleiders te veel gedoe.
Heb je mensen uit het betaald voetbal gesproken die zich gediscrimineerd voelen?
Ja, maar ik heb beloofd dat die anoniem zouden blijven.
In de kunsten is het veel normaler om zogenaamd ‘anders’ te zijn dan in de voetbalwereld. Hoe komt dat, denk je?
Dat klopt, al had je een tijdje geleden natuurlijk wel een groot ding tussen mannen en vrouwen, ook in de kunsten. Dat is ook een vorm van discriminatie. Maar met huidskleur en met seksuele geaardheid gebeurt het minder. Dat komt misschien doordat dat veel behandeld wordt in het kunstonderwijs en de kunsten zelf. Daar wordt overal over gepraat. Als acteur moet je je kunnen inleven in een ander. Misschien heeft het wel met empathisch vermogen te maken. Wij zijn daar continu mee bezig, zoals sportinstructeurs slank zijn omdat ze de hele tijd met sport bezig zijn.
Voetbal draait om winnen. Draait theater ook om winnen?
Dat lijkt me niet. Er zijn prijzen, maar die krijg je van een jury. Het is geen wedstrijd van de een tegen de ander. Je kunt niet verliezen, al kan het wel zo lijken als je één of twee sterren krijgt. Het Parool stopt nu met het geven van sterren bij recensies, zodat mensen zelf gaan lezen en nadenken bij wat er staat geschreven. Dat vind ik een goeie zet.
Zou het werken als voetballers stoppen met de puntentelling?
Ik denk niet dat dat gaat werken. Voetbal is echt een wedstrijd. Je zou wel een jury kunnen laten kijken naar wie er het mooiste heeft gevoetbald. Ik wil dan wel in de jury. Maar dan wordt het meer kunstschaatsen dan wedstrijdschaatsen.
Ik schreef dit voor VICE Creators, zie hier.