Je hebt als tiener het recht om tijd te verspillen, te hangen, en niks te doen. Dat is wat filmmaker Fien Troch de wereld wil meegeven met haar nieuwe film Home, die op 23 maart in première ging. Het is een realistisch portret van jong zijn, met onprofessionele maar talentvolle jonge acteurs in de hoofdrol. De film werd gefilmd in documentairestijl en voor een deel geschoten met smartphones. Op het Filmfestival van Venetië won Troch met Home de Prijs voor Beste Regie. Ik sprak met haar in EYE in Amsterdam over Home, filmmaken en jong zijn.
Ha Fien, waarom zijn Belgische films zoveel beter dan Nederlandse?
Fien Troch: Geen idee. Het zou pedant overkomen als ik zou zeggen dat Belgische films beter zijn, en waarom. België is, zoals iedereen weet, niet het best georganiseerde land, en qua identiteit verdeeld. Maar uit die chaos of uit een zoektocht naar identiteit komt wel vaak goede kunst voort. Chaos maakt dat mensen geïnspireerd worden. Dat in België niet alles gestroomlijnd is, is misschien een trigger voor creativiteit.
Is die chaos voor jou een reden om films te maken?
Ik voel wel dat het altijd een strijd is om Belg te zijn, vooral in het buitenland. Er schuilt een vechtlust in mij om te bewijzen dat in België mooie dingen gebeuren. Maar mijn beweegredenen om films te maken zijn persoonlijker.
Waarom maak je films?
Ik heb altijd gevoeld dat ik wat wou vertellen. Toen ik jong was schreef ik veel, ik tekende en maakte muziek, maar ik was nergens doorslaggevend goed in. Ik ging naar de filmschool omdat ik iets moest kiezen, en ik wist niet wat. Mijn vader zei: kies film, en dan zie je wel of het iets wordt. Op de filmschool ontdekte ik dat ik veel van de dingen die ik wel een beetje kon, kon samenbrengen, en dat alles samen iets sterks werd.
Door films te maken kon ik onzekerheden en demonen die in mijn hoofd zaten uiten, of in balans krijgen. Het is een soort uitlaatklep voor me. Dat lijkt snel op therapie, maar dat is het niet. Daar zou ik het publiek maar mee lastig vallen. Als ik geen films zou maken, zou dat onderbewuste zich uiten in iets anders, iets destructievers. Nu uit ik het in iets creatiefs.
Home zit vol duistere driften. Waarom heb je daarover een film gemaakt?
Om te beginnen wou ik een film maken over de pijn van het jong zijn, en de moeilijke communicatie tussen jongeren en volwassenen. In mijn vorige films deed ik dat ook, maar dan met jongere kinderen. Als ik iets vertel, ga ik graag op zoek naar extreme situaties, want vaak heb je iets groots nodig om iets verfijnds te vertellen. Maar ik dacht niet op voorhand: ik ga een film maken over extreme onderwerpen. Ik zocht gewoon personages en situaties die mij hielpen om thema’s te behandelen waar ik al lang iets mee wilde doen.
Waarom heb je voor het beeldformaat 4:3 gekozen, en niet voor breedbeeld?
Ik ben groot fan van de Amerikaanse documentairemaker Frederick Wiseman. De fotografie van Home is gebaseerd op zijn werk. Zijn documentaires komen uit de jaren zestig en zeventig, en hebben het datzelfde beeldformaat. Ik wilde het verhaal van Home zo weinig mogelijk filmisch voorstellen. Geen breedbeeld, geen Cinemascope-gevoel, maar 4:3, wat in Wisemans tijd het typische documentaireformaat was.
De film is deels met smartphones opgenomen. Hoe heb je dat gedaan?
We hebben de hoofdpersonages smartphones gegeven die ze ’s avonds moesten teruggeven, zodat wij het materiaal konden uitladen. We hadden de acteurs gezegd dat ze elkaar moesten filmen als personage. We hebben op die manier echt een schat aan mooie scènes verzameld, zowel grappig, ontroerend als onthutsend. Het was moeilijk in de montage om te beslissen wat en hoeveel we zouden gebruiken. Het kan snel een gimmick lijken, daar moesten we voor oppassen.
Wat voor opdracht heb je de cameramensen gegeven?
De eerste opdracht was om alle Wiseman-films te zien. Verder hebben we de basisprincipes van de documentaire gehanteerd. Het idee was: alles is één keer gebeurd, en wij waren erbij. De cameraman kende het scenario, dus we repeteerden niet met camera, maar speelden het direct, zodat de cameraman niet op voorhand wist wie waar stond en wat zei, al stond iedereen niet per se op een vaste plek. De belangrijkste instructie voor de cameraman was: je weet niets, laat het maar gebeuren.
Ook hadden we afgesproken dat ik een tikje tegen zijn arm zou geven als hij mocht inzoomen. Ik communiceerde vaak met de jongeren tijdens het draaien, maar ook met de cameraman. Verder waren er eigenlijk geen regels. Werd het donkerder buiten, dan was dat zo. Was het licht lelijk, dan was het maar lelijk. Had de acteur plotseling een puistje, dan had hij maar een puistje. Er was geen make-up, geen decor, en geen extra licht. Alles namen we zoals het was.
Het deed me denken aan Dogma 95, een verbond van Deense filmmakers die regels hadden bedacht om films zo ‘puur’ mogelijk te houden. Was dat een inspiratiebron?
Dogmafilms totaal niet, al heb ik daar respect voor. Zij hebben zich dwangmatig aan hun eigen regels gehouden. Voor mij ging het daar niet om. De enige regel die wij hadden was: als het maar één keer was gebeurd, hoe was het dan gefilmd?
Ik moest ook aan Kids denken, de film van Larry Clark over kinderen in New York.
Kids was zeker een inspiratiebron, maar ik heb die bewust niet meer gekeken. Toen ik die in de jaren negentig zag, rond m’n achttiende, was ik daar helemaal van weggeslagen. Het laatste wat je kunt zeggen na Kids is dat het wel goed komt met de jeugd. Toch had je een gevoel van hell yeah. Dat wou ik ook in Home steken. Jong zijn is ook een stukje alles verknallen. Ik wilde de jeugd niet verheerlijken, maar zeggen: het is een moeilijke leeftijd, maar ook een krachtige groep mensen waar je maar beter naar kunt kijken en luisteren.
De jongere acteurs zijn niet professioneel. Hoe heb je ze gecast?
Veel via social media, en wat papiertjes opgehangen op scholen. De eerste ronde bestond uit interviews. Een castingmeisje vroeg de jongeren hoe ze zichzelf zien, wat hun thuissituatie is, wat ze over de wereld denken. Dat werd opgenomen en dat kreeg ik te zien. Het moesten jongeren zijn die best wel iets te vertellen hadden of wisten wat het was om jong te zijn. Jongeren die elke avond braaf bij papa en mama tv kijken, daar kon ik weinig mee.
En toen?
Op basis van die filmpjes zijn ze teruggevraagd voor castings. Dan was het een kwestie van kijken naar hun talent in combinatie met wat ze met de tekst deden. Ze kregen een tekst die ze uit hun hoofd moesten leren, en tussendoor moesten ze improviseren, bijvoorbeeld door te praten over wat ze die avond zouden gaan doen. Dit om te zien of ze capabel waren om zichzelf te blijven en toch iemand anders te spelen.
Sammy is via een vriend binnengekomen, die zei dat hij een jongen kende die ooit in een filmpje had gespeeld en kon skateboarden, wat vaak iets zegt over hoe een jongen is. Eerst wilde hij niet, maar we hebben gezegd dat hij moest komen. De jongen die Kevin speelt is letterlijk in het skatepark opgepikt, en de jongen die John speelt is door zijn mama ingeschreven. En ik denk dat we het meisje ook zelf hebben gecontacteerd.
Het was fijn dat ik gevarieerde mensen had die niet per se acteur wilden worden. Ze waren vooral jong en zoekende en hun ding aan het doen. Dat gaf wel extra magie.
Sommige scènes zijn best extreem. Hoe kreeg je dat voor elkaar met deze acteurs?
Zes maanden voor de shoot hadden we iedereen bij elkaar. Toen was het een kwestie om hen te leren kennen, en zorgen dat ze elkaar leerden kennen en dat er vertrouwen kwam tussen ons. Daar heb ik hard aan gewerkt: elkaar veel zien, repeteren, praten. Dat werd een soort vriendschapsband. In het begin was het moeilijk om te zeggen wat de bedoeling was. Ik wist niet hoe ik sommige dingen moest zeggen. Dat klinkt stom, maar als je iemand niet kent en je moet plots over seks praten, hoe doe je dat dan? Ik wist niet welke bewoordingen ik moest gebruiken. Zij deden daar nooit giechelig over.
Ik zei dat er een paar seksueel getinte scènes tussen zouden zitten. Geen probleem, zeiden ze. Daarna heb ik ze gevraagd hoe ze zich erbij zouden voelen als we dat heel naturel zouden filmen. Ze zagen daar niet tegenop, maar zeiden wel: we gaan daar niet de hele tijd over praten, we gaan dat gewoon doen. Maar ze wisten dat ze erover mochten praten als het raar of slecht zou voelen. Er was een heel open sfeer. Ook door het feit dat er maar een heel kleine filmploeg was.
Hoe oud zijn de acteurs?
Kevin was 16, de rest allemaal 18. Dat was voor mij wel belangrijk. Die jongeren hadden voor het eerst iets van: iemand gelooft in ons en we gaan iets heel speciaal doen. Dan kom je snel in een soort machtsrelatie waarbij ik die jongeren veel dingen kan laten doen, waarvan ze achteraf misschien konden zeggen dat ze het eigenlijk niet wilden. Ik heb geprobeerd om dat iedereen duidelijk te maken.
Je hebt op het Filmfestival van Venetië de prijs voor Beste Regie gewonnen. Zijn het niet gewoon de jonge acteurs die deze film maken?
De jongeren hadden het gevoel dat ze veel zelf gedaan hebben omdat ze heel vrij waren. Maar het scenario was helemaal uitgeschreven. Zonder overdrijven is tachtig procent van de film wat in het scenario stond. Ze mochten altijd hun eigen zinnen maken van wat ik had geschreven, maar vaak veranderde de tekst dan zo erg dat het niet meer ging waar het over moest gaan. Dan begon ik de originele zinnen er terug in te steken. Dan zei ik: zeg eens dit, zeg nog eens dat.
De jongeren hadden het scenario niet gelezen. Ze wisten het verhaal, maar ze lazen pas ’s morgens wat ze moesten doen, en leerden het nooit van buiten. Dat gaf hun soms het gevoel dat ze alles zelf verzonnen, maar dat was niet zo. Heel vaak zei ik gewoon de zinnen voor. Ik kan met zekerheid en trots zeggen dat dat hele regieproces onder controle was. Ik denk dat ik de eigenheid van de jongeren heb gebruikt om het zo realistisch mogelijk te maken, zonder dat ze achteraf beseften dat alles wat ze zeggen letterlijk in het scenario stond.
Wat hoop je dat mensen meenemen als ze Home gezien hebben?
Een gevoel van hoop. Er staat een nieuwe generatie klaar, en dat is de toekomst. Er zit veel potentieel in, en kracht, en we kunnen daar maar beter naar luisteren, en respect tonen voor wat zij proberen te zijn of te doen. De film gaat over de schommelingen en de schoonheid van het jong zijn, en het recht om jong te zijn. Ik hoor van veel Belgische jongeren dat Home laat zien hoe zij zijn. En van volwassen dat zij hun kinderen erin herkennen, en inzien dat ze beter naar hen moeten luisteren. Ik ben benieuwd of Nederlandse jongeren zich ook in mijn film herkennen.
Je hebt echt het recht als tiener om tijd te verspillen, te hangen, en niks te doen. Dat is jong zijn. Het is de plicht van de volwassene om te zeggen: doe iets met je leven. Dat is een spel dat elke generatie terugkomt tussen volwassenen en jongeren, en dat komt veelal goed.
Ik schreef dit voor Creators, zie hier.