Het kale appartement van haar neef, een overdekt winkelcentrum vol rokers, een station waar je aan de balie geen informatie kunt krijgen — hoofdpersoon Alma komt in Take Me Somewhere Nice op veel plekken, maar nergens is het echtnice. Ze woont van kinds af aan met haar Bosnische moeder in Nederland. Haar vader hield het hier niet uit en keerde terug. Nu ligt Alma’s vader in een Bosnisch ziekenhuis en reist ze naar hem toe. Haar neef en een vriend begeleiden Alma, wat een bitterzoete roadmovie oplevert.
“Vieze seks,” schreef een bezoeker van het Amsterdamse filmhuis Kriterion als recensie, toen deze nieuwe film van Ena Sendijarević (32) daar te zien was in de sneakpreview. “Bruut geweld”, had hij of zij daar nog aan kunnen toevoegen. Volgens de kijkwijzer is Take Me Somewhere Nice voor zestien en ouder, al is van vieze seks geen sprake. Wel van hete liftseks, rollende goedmaakseks in het bos, soloseks en helende oerkrachtseks.
Schrijver en regisseur Ena Sendijarević is slim, betrokken, ernstig en grappig, en een van de meest getalenteerde Nederlandse filmmakers van dit moment. Ze maakte furore met korte films Reiziger in de nacht (2013) , Fernweh (2014) enImport (2016), en ontwikkelde een heel eigen stijl, geïnspireerd door onder meer Jim Jarmusch . Take Me Somewhere Nice is Ena’s speelfilmdebuut en werd geselecteerd voor het filmfestival van Cannes.
Ik sprak Ena over Bosnische spoorwegen, Angelina Jolie en waarom het woord ‘hoop’ eigenlijk helemaal niet zo positief is.
Hallo Ena! Halverwege je film lopen de drie hoofdrolspelers over het spoor een tunnel in en dan komt er ineens een trein aan. Hoe maak je zo’n scène? Wacht je tot er een trein komt of had je een trein tot je beschikking?
Ena Sendijarević: Bosnië heeft eigenlijk maar één echte spoorlijn, van noord naar zuid, met misschien een paar vertakkingen. Nu rijden er weer treinen, maar het heeft lang stilgelegen. Bosnië heeft geen goed werkend nationaal bestuur. Je hebt bijvoorbeeld drie presidenten, zeventien districten met veel autonomie en er is veel corruptie. Iedereen die geld verdient in Bosnië werkt voor de overheid, anders heb je gewoon geen geld. Er is zeker geen NS, zoals hier. Daar wordt geen geld in gestoken.
Maar, heb je in een tunnel liggen wachten? Of iemand omgekocht?
Geen van beide. Sommige dingen waren extreem moeilijk om te regelen, maar het ging verrassend makkelijk om beschikking te krijgen over een trein en een spoorlijn. Mensen zagen mij als een grote regisseur en zo werd ik aan mensen voorgesteld. Angelina Jolie heeft ook een film gemaakt in Bosnië [ In The Land of Blood and Honey uit 2011 , red.]. Ik werkte met een aantal ervaren Bosnische crewleden, die ook voor haar hadden gewerkt. Zij lieten me om de haverklap selfies zien waarop ze met Angelina stonden, en wilden op die plekken ook een selfie met mij maken. Als ze zagen dat ik ergens boos over was, dan zeiden ze plagend: ja, maar jij bent wel mooier dan Angelina Jolie.
Werkte dat in je voordeel?
Omdat de producenten mij neerzetten als een belangrijke regisseur, kregen ze veel voor elkaar. Niet alleen kregen we een trein met machinist, maar ook een station en een deel van het spoor. Dat traject werd een halve dag stilgelegd. In Nederland zou dat nooit gebeuren. En de directeur van de spoorwegen bleef constant bij mij in de buurt. Ik voelde me wel een beetje schuldig. Hij verwacht volgens mij een blockbuster, terwijl dit maar een kleine film is.
Welke plek waar de film je heeft gebracht vond je het meest nice?
Tijdens het draaien van de eindscène, op de allerlaatste draaidag, had ik een bijzondere ervaring. We hadden er vijf zware weken opzitten, fysiek en mentaal. Iedereen was kapot, ik ook. We moesten een grote scène draaien, de laatste seksscène op het strand. Het water was steenkoud en de wind woei en ik moest de actrice twintig keer het water in sturen, terwijl ze al ziek was. Tijdens het draaien van die scène kwamen veel dingen voor mij samen. Vragen of mijn wortels, seksualiteit, man-vrouwdingen, vragen over het leven. Ik keek ondertussen op mijn monitor en verdween daar helemaal in. Ik kwam in een staat van bewustzijn waarin ik nog niet eerder terecht was gekomen met filmmaken.
Wat voor staat van bewustzijn?
Je zou het een soort gekte kunnen noemen, of een dimensie in mijn eigen geest die ik nooit eerder had ervaren — en zonder dat daar geestverruimende middelen aan te pas zijn gekomen. De magie van cinema kwam daarin tot uiting. Cinema is iets heel krachtigs, daarom voel ik me er zo toe aangetrokken. Filmmaken heeft iets spiritueels. Tijdens het schrijven komt dat het meest tot z’n recht, omdat ik dan alleen ben. Zeker als het goed gaat en je iets moois aan het schrijven bent, sta je eigenlijk in dienst van het schrijven zelf. Dat is een staat van irrationaliteit. En tijdens het draaien van die eindscène op het strand voelde ik dat ik in dienst stond van de film.
Filmmaken is geen rationeel proces?
Deels wel, maar rationele, berekenende beslissingen vind ik vaak het saaist. Films waarvan je ziet dat ze ‘bedacht’ zijn als een invuloefening, dat vind ik geen spannende manier om een film te maken. Op dat strand kwamen cinema en iets spiritueels, iets ontastbaars, samen. Het zou kunnen dat dat met mijn vermoeidheid te maken had, dat ik waanzinnig aan het worden was, maar dat is daar een onderdeel van. Volgende keer ga ik wel echt meer sporten voordat ik ga draaien.
Waarom was je zo moe?
We waren vijf weken op een roadtrip en zo nice was dat niet. Ik was gierig geweest met het budget, en had de producenten aangespoord om de goedkoopste hotels te boeken. Ik werd een paar dagen aaneen wakker met twee kakkerlakken op precies dezelfde plek in mijn badkamertje. Mijn ochtendcomité. En dan was er het verschil tussen de Nederlandse en de Bosnische werkwijze. Die stonden vaak lijnrecht tegenover elkaar.
Op welke manier?
Als filmmakers, maar ook in het algemeen, zijn wij gewend alles naar onze hand te zetten. Daarom functioneert Nederland ook zo goed. Bosnië is echt het tegenovergestelde. Onze werkwijze stuitte op veel weerstand, niet alleen van de natuur maar ook van de mentaliteit van de mensen daar.
De film heet Take Me Somewhere Nice. Wie is die ‘me’?
Het gaat om de mens in het algemeen. Mensen verlangen altijd naar een plek waar het beter is. Dat is het meest zichtbaar in onze migratiecrisis. Veel mensen denken dat het in het Westen beter is, maar is dat zo voor migranten? Bij toerisme speelt het ook mee. Als mensen zich niet goed voelen, trekken ze soms voor even en soms voor altijd ergens anders heen. Soms helpt dat, maar vaak ook niet. Dit geldt overigens niet voor oorlogsvluchtelingen. Voor hen geldt: Take Me Somewhere Safe.
Het klinkt wel een beetje pessimistisch wat je zegt.
Ik sprak een Russische programmeur die de film gezien had. Volgens hem ging hij over de kloof die bestaat tussen culturen en nationaliteiten, in een wereld die steeds verder globaliseert. Hij zei: “Wat de film eigenlijk zegt, is dat er voor heel veel mensen geen hoop is.” Er zit inderdaad veel wanhoop in de film, zo voelde ik me ook tijdens het maken. En het loopt niet goed af. Ik heb daartegen gevochten, maar dat is niet gelukt.
Denk je dat mensen überhaupt gelukkig kunnen worden?
Ik heb de laatste tijd wat dingen gelezen en nagedacht over hoop en wanhoop. Inde doos van Pandora, vanwaaruit al het ongeluk zogenaamd over de wereld is gestrooid, bleef als laatste nog één ding over, namelijk hoop. Dat roept een vraag op: is hoop iets goeds of iets slechts? Hoop klinkt positief, maar heeft ook iets passiefs. Als je hoopt dat het beter wordt maar niets onderneemt, dan gebeurt er niets. Durf je dan de realiteit wel onder ogen te zien? Is hoop een mythe om mensen mee te onderdrukken? Hopen is iets anders dan in opstand komen. Ik vind hoop best wel sussend en misschien ben ik niet zo’n hoopvol mens. Maar ik probeer wel een liefdevol mens te zijn.
Hoe komt het dat je serieus bent en zo veel nadenkt?
Ik voel verantwoordelijkheid. Ik werk met belastinggeld en mijn film komt uit in dertig bioscopen, dus veel mensen gaan ‘m zien. Dat neem ik niet lichtvoetig op. En ik geloof heel erg in kunst. Kunst is ervoor om de wereld beter te maken. Kunst gaat in tegen de gevestigde orde en is dus een wezenlijk onderdeel van onze vrijheid. Anders zijn we overgeleverd aan de hardvochtigheid van het kapitalisme. En ik geloof dat kunst de wereld beter en mooier kan maken. Mijn leven heeft het in elk geval verrijkt.
Bedankt Ena.
Ik schreef dit artikel voor Vice, zie hier voor het origineel.