Filosoof, hoogleraar, man met duistere gedachten – dat is Timothy Morton (49), schrijver van Duistere ecologie en Ecologisch wezen, beide net vertaald naar het Nederlands. The Guardian noemde hem een klein jaar terug de filosoof-profeet van het Antropoceen, een blurb die nu uiteraard op al zijn boeken prijkt. Hij heeft een hoop noten op zijn zang over ecologie, maar waar hij ook veel over vertellen kan is muziek, en daar heb ik het laatst met hem over gehad.
Mortons ecologische ideeën in het kort: ‘ecologisch bewustzijn’ betekent dat je je bewust bent dat je onderdeel uitmaakt van de ecologie. Er is geen verschil tussen mens en natuur: de mens isde biosfeer. ‘Ecologisch zijn’ vergelijkt hij met een nacht clubben: iedereen danst en vibet, vergeet zichzelf, geesten en lichamen versmelten tot een groot, pulserend geheel. Om voort te bestaan zullen mensen dat ook buiten de club gaan doen, met mensen en ook niet-mensen. Samen vibent de toekomst tegemoet.
Omdat de vooruitzichten voor de mensheid duister zijn, bijvoorbeeld door de opwarming van de aarde, vroeg ik Morton naar de ultieme soundtrack voor het einde der tijden. Zelf spreekt hij liever van “het einde van het begin”. Dit is muziek voor op de begrafenis van het idee dat de mens specialer en belangrijker is dan al het andere.
1. Can – Future Days
“Een ongelooflijke improvisatie van muzikanten in een Duitse studio in de vroege jaren zeventig. De lyrics zijn ook geïmproviseerd, soms met niet-bestaande woorden. De zanger laat zien hoe je ecologisch kunt zijn: hij stemt wat hij zingt af met de rest van het geheel. Op het eind zit een fade out, maar het lied stopt niet want alles komt terug. Het impliceert dat alles altijd door kan gaan.”
“In New York werd vlak na 9/11 een ceremonie gehouden met een pastoor, een rabbi en een imam. Toen de imam opkwam speelde dit nummer. Wat de imam zei was mooi en universeel en door de combinatie met deze muziek moest ik er behoorlijk van huilen.”
2. King Crimson – Larks’ Tongues In Aspic Part I
“Uit hetzelfde jaar als de vorige, 1973, een mijlpaal voor prog- en psychedelische muziek. Studiotijd was nog goedkoop. Je kon eeuwig gaan zitten jammen. Het sentiment zit er voor mij in dat mijn vader de vioolsolo speelt op deze plaat. Ik moet dit waarschijnlijk niet zeggen, omdat de band me anders voor de rechter sleept, maar ze hebben zijn naam niet op de hoes gezet. Ze waren zogenaamd de beste muzikanten ter wereld, maar David Cross, hun violist, kon de solo niet spelen, en dus hebben ze mijn pa ingehuurd.”
“Ze duiken hier genadeloos de esthetische dimensie in, zonder te weten waarom. Leeuwerikentong in spijklavendel (de titel) is enigszins walgelijk, verfijnd eten. Is het lekker of smerig? Je weet het niet. Echte schoonheid heeft zo’n walgelijk randje. Dat maakt het alleen maar mooier.” Larks’ Tongues In Aspic bestaat uit nog drie delen. In potentie kunnen mensen de draad weer oppakken en voor altijd verder werken aan dit stuk.
3. Kate Bush – Cloudbusting
“Het lievelingsnummer van Björk. Kate Bush deed een soort comeback-optreden. Björk, ik en nog een vriend waren erbij. Het begon normaal en rustig, maar al vrij snel was iedereen aan het huilen. We beseften: dit is geen comeback, ze is gewoon nooit weggeweest. Er hing een oceanisch gevoel in die ruimte, en haar muziek heeft een zweem van milieuactivisme.”
“Dit nummer gaat over Wilhelm Reich, en hoe die door de Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit achterna werd gezeten.” De man verkocht ‘orgon-verzamelaars’, een pseudowetenschappelijke uitvinding om levensenergie mee uit de lucht te zuigen. “Het idee van cloud busting was iets goeds, niet iets engs zoals geo-engineering. Het ging om het verzorgen van de wolken. Wilhelm Reich was een onconventioneel figuur. Dat soort mensen hebben we nodig. Er spreekt vertrouwen en hoop uit dit nummer.”
4. Miles Davis – He Loved Him Madly
“Als iets waar we bang voor zijn in kracht afneemt, dan wordt het belachelijk. Daarna wordt het melancholisch. Dat is een vreemd gebied van ecologisch bewustzijn: melancholie. De beschermengel van dat gebied is WALL-E. Hij verzamelt allerlei spullen, maar weet niet waarvoor. Miles Davis verzamelt op die manier muzikanten en laat ze hun gang gaan. Dingen bestaan naast elkaar zonder elkaar geweld aan te doen. Zo moeten wij mensen ook bestaan naast niet-mensen die je niet begrijpt, zoals walvissen.”
“He Loved Him Madly is een klaagzang, een elegie. Elegieën zijn de poëzie van het verlies. Er is nu veel verlies, bijvoorbeeld van leefwereld en diersoorten. Er is ook een andere vorm van verlies: dat je het toestaat dat dingen buiten jezelf bestaan, zonder ze compleet te bevatten of te benutten. Je ‘verliest’ dingen door ze niet te vernietigen voor je eigen consumptie. Is dat niet wat liefde is? Dat je toestaat dat dingen ongrijpbaar zijn? De klanken uit de trompet van Miles Davis maken dat voelbaar.”
5. Reese – Rock To The Beat (Mayday Mix)
“Mijn favoriete housenummer ooit: Derrick Mays remix van Kevin Saunderson. Ik weet nog waar ik was toen ik voor het eerst die vocals hoorde aan het begin: in Land of Oz in 1988, of vroeg in 1989. Dat zat in Richard Bransons club, Heaven. Ik ging daar vaak heen. Ik heb er jaren over gedaan om te weten te komen wie dit nummer gemaakt heeft.”
“Ze zingt gewoon rooooooock, roooo-ooo-ooo-ooooock, maar het is zo droefgeestig en melancholisch, zeker over zo’n harde beat met sinistere baslijn. Het is vergelijkbaar met xtc. Je voelt niet zozeer de extase, maar ervaart een rare versmelting van verdriet, geluk en enorme sensualiteit. Niet verdriet om iets specifieks, maar onvoorwaardelijk verdriet. Prachtige droefheid. Het meeste wat ik weet over ‘ecologisch zijn’ heb ik in de viplounge van die club geleerd.”
6. The Orb – A Huge Ever Growing Pulsating Brain That Rules From The Centre Of The Ultraworld
“Duizenden lagen van werkelijkheid, alles half naast elkaar. Zijn we op de maan? In een boerderij? Hoor ik daar een haan kraaien? Het idee van ‘hier’ wordt totaal gedeconstrueerd. We zijn niet nergens, maar waar zijn we wel? Het idee van ‘ruimte’ is handig als je naar Mars wil reizen, of een kaart wil maken om eilanden te koloniseren, maar het idee ‘plaats’ is ecologisch gezien veel belangrijker. Alles heeft een plaats, zelfs zwarte gaten. Dat hoor ik in deze muziek.”
“Er is een aflevering van Blake’s 7, een briljante doch matig geproduceerde Britse sciencefictionshow uit de jaren zeventig. Een aflevering heet Ultraworld. Daarin heerst een gigantisch, pulserend brein over een ‘ultrawereld’, vandaar deze titel. Ik vind de titel heel mooi. Een goed gedicht laat zien dat betekenis een soort geest is: je ervaart zijn aanwezigheid, maar hij laat zich niet grijpen. Zo’n lange titel heeft ook dat effect.”
7. Laurie Anderson – Big Science
“Laurie Anderson wilde me een maand geleden ontmoeten. We zijn samen uit eten gegaan en we passen echt volledig bij elkaar. Ik heb haar gevraagd of ze ooit iets zou willen maken wat met mijn boek te maken heeft. Yeah! Dus in juli gaan we samen iets doen in Parijs. Ik weet nog niet wat, en daarom belt ze me nu steeds, maar ik ben nu met jou aan het praten. Hoe dan ook, dit is haar album Big Science en ik hou ervan.”
“Je hoort eerst wolvengejank, heel geheimzinnig. Dat is geen wolf maar een mens. Heb je het derde seizoen van Twin Peaksgezien? Daar zit een niet-mens in, gespeeld door een mens. Walgelijk. Het vermogen van de mens om een kameleon te zijn, en dus een hond te worden, heeft iets angstaanjagends. Die wolf aan het begin waarschuwt dat er iets vreselijks gaat gebeuren, namelijk ‘Big Science’, grote wetenschap. Hallelujah.”
8. Björk – All Neon Like
“Björk is mijn vriend. Ik heb enorm veel aan haar te danken. Ze heeft me geleerd wat voor houding ik in mijn werk moet aannemen. Wat zij doet is zó belangrijk. Björk toont de blauwdruk van hoe emoties in elkaar zitten. In plaats van ‘ik hou van je’ zegt ze ‘ik zit op een steile rots en ik gooi auto-onderdelen, flessen en bestek naar beneden, en ik zie mezelf naar beneden vallen’. Ze drukt zich voorzichtig en zijdelings uit, vol verwondering.”
“Björk brengt je vanuit absolute misère terug naar het gevoel dat het wel goed komt. Ze is een wijze raadgever en heeft me veel adviezen gegeven in het leven, slogans die ik constant bij mezelf herhaal. Als je het helemaal niet meer ziet zitten vertelt ze precies wat je moet doen. Dat hebben we nodig op de ‘zondagen’ van ons bestaan als activisten, als we met een burn-out op bed liggen te kniezen. Björk zegt je niet wat je moet doen, maar hoe je het moet doen. Dat heeft schijnbaar niets met ijsberen te maken, maar uiteindelijk heeft het alles met ijsberen te maken. Ze toont ons hoe we in de toekomst mens kunnen zijn.”
9. Björk – Hyperballad (subtle abuse mix)
“Dit is een ongelooflijke remix van Richard Brown en Beaumont Hannant. Waar Björk je de blauwdruk van een emotie laat zien, toont dit nummer de structuur van de blauwdruk. Het neemt een klein stukje uit Hyperballad en blaast dat groots op. Op elk ogenblik in deze track ligt de mogelijkheid tot verlossing besloten.”
“Het geluid is haast suïcidaal. De dood schuilt erin, vooral in het tweede deel. Dat is oké, een medicijn voor de rest van je leven. Close, open, close, open, zingt ze . Alsof je bij de opticien zit die twee lenzen voor je oog houdt, en je niet meer weet welke beter is. Dat is diepgaande ambiguïteit. Op het eind verdwijnt haar stem in de muziek, alsof de dood haar meeneemt. De repeterende klank is niet op ‘overleven’ gericht, maar op ‘verdwijnen’. We moeten ons losmaken van het soort herhaling dat op overleven gericht is. Misschien is dit nummer wel een middel om dat te kunnen doen.”
10. Björk – Joga
“Joga is een vriend van mij en Björk, ze is een medium met genezende krachten. Ze ziet meteen je geest als je haar kamer binnenloopt. Ze heeft nooit een opleiding gedaan maar heeft wel veel inzicht. Ik vind het mooi dat Björk haar naam heeft gebruikt als een monogram voor de liefde die we voelen voor dit rare, op magma drijvende eiland waar we op leven. Vanuit een geologisch perspectief is alles instabiel, een state of emergency, zoals ze zingt.”
“De muziek zegt: het is prachtig om nu hier te zijn, wees niet bang. Er gebeurt iets en we moeten opletten, maar het kan ook geweldig zijn voor iedereen. Stel je een wereld voor waarin een chimpansee een egel aan het uitlaten is. Dat zou betekenen dat het patriarch, racisme en neoliberalisme totaal zijn ingestort. Dit nummer is daar een soort commercial voor.”
11. Allan Holdsworth – All Our Yesterdays
“Hij was zo bedreven op gitaar, en zo legato. Zijn hele benadering bestaat uit luisteren. Hij speelt op veel albums van anderen omdat hij zulke geweldige solo’s speelt die de muziek aanvullen. Hij voorziet de muziek van kleur en nuance. Ik zeg vaak dat mensen geen Pacman zijn: Hegeliaanse negatie-monsters die de realiteit opvreten. Nee, mensen zijn supergevoelige kameleons. De vraag is: kunnen we ook de kleur aannemen van de geo-storm? Met zijn geweldige flexibiliteit lijkt Holdsworth aan te tonen dat dat kan.”
“Holdsworth was introvert en verlegen. Hij was geen Steve Vai. All Our Yesterdays gaat over het geheugen en verlies. Je hoort slechts een stem en een gitaar, met een Syntax-pedaal. Holdsworth luisterde als kind al naar Debussy. Die heeft ook zo’n atmosferische milieu-vibe. Allan Holdsworth is mijn favoriete jazzmuzikant en ik heb diep respect voor hem.”
Ik schreef dit voor Noisey van VICE, zie hier voor het artikel.