Zijn de rijken der aarde fundamenteel anders dan de niet-rijken? In de oorspronkelijke trailer van All The Money In The World vertelt tienerjongen John Paul Getty III hoe het is om een telg van de schatrijke familie Getty te zijn. “Wij zien er hetzelfde uit als jij, maar we zijn niet hetzelfde.” Zijn opa is oliemagnaat J. Paul Getty, de rijkste man ooit. “Het is alsof we van een andere planeet komen,” zegt kleinzoon Getty, “waar de zwaartekracht zo sterk is dat zelfs zonlicht buigt. Mensen buigen ook.”
Na het zien van deze trailer – nog met Kevin Spacey – zat ik met veel vragen achter mijn witte IKEA-bureau. Bijvoorbeeld: buigt licht niet altijd door zwaartekracht? En: hoezo zien wij er hetzelfde uit, jij met je blonde krullen en ik met mijn inhammen? Belangrijker nog: wat betekent dat dan precies, superrijk zijn? Waarin verschillen de Getty’s van de Bovekerken? Wie buigt er voor ze? Moet ik voor ze buigen? Met die vragen keek ik naar All The Money In The World, de nieuwe film van Hollywood-titaan Ridley Scott.
Tenzij je de afgelopen maanden non-stop naar de koers van je bitcoins hebt gekeken, weet je dat All The Money In The World die film is met én zonder Kevin Spacey. De arglistige president uit House of Cards is sinds eind oktober 2017 door veel mannen beticht van seksueel wangedrag, onder meer bij tienerjongens, en Ridley Scott besloot op de dag dat de eerste beschuldiging naar buiten kwam meteen om de ‘besmette’ Spacey te vervangen. De film was toen al klaar. Alle J. Paul Getty-images zijn in tien terrordagen (draaidagen van achttien uur, een dagelijks budget een miljoen dollar) deels of geheel opnieuw gedraaid met de dertig jaar oudere Christopher Plummer als J. Paul.
Plummer mag dan een doorgewinterde acteur zijn, toch ligt er een dikke laag Spacey over al zijn scènes uitgesmeerd. Vooral in het begin zat ik te speuren naar rafelranden in het knip- en plakwerk, en bij shots vanuit de verte leek er toch voor gekozen te zijn om de beelden met Spacey te behouden, terwijl zijn lichaamshouding anders is dan die van Plummer. Wat zou ik graag de versie zien met Spacey. Op basis van de oorspronkelijke trailer lijkt hij Getty meer charisma en gewicht te geven. Scott zei in een interview met de Volkskrant dat de Spacey-versie “over een tijd” misschien nog uitkomt. “Maar níét om er geld aan te verdienen.” (Verwacht dus gereduceerde bioscooptarieven en goedkope dvd’s.)
All The Money In The World is een simpel kidnapdrama. Partij A ontvoert iemand van partij B, en wil geld zien. Partij A is de ‘Ndrangheta, de Calabrische maffia, voor wie mensen ontvoeren zoiets alledaags is als een boterham met kaas, herinner ik me uit mijn Mario Puzo-tijd. Partij B gaat niet zomaar akkoord, want partij B is de familie Getty, met de gierige Jean Paul als pater familias. Getty is een snoeiharde onderhandelaar. Voor zijn ontvoerde kleinzoon gaat hij zeker geen 17 miljoen dollar overmaken, want “zoveel is zo’n joch niet waard.”
Getty is volgens de film rijk geworden door zijn neus voor koopjes, en omdat hij goed kan afdingen. In werkelijkheid erfde hij veel van zijn pa, wat maar weer eens onderstreept dat het kapitalisme inherent oneerlijk is, ondanks de mythe dat succes een keuze is. In zijn autobiografie As I See It schrijft Getty: “Ik had het privilege om geboren te worden in een reeds rijk gezin, en toen ik mijn carrière in zaken begon werd ik gesponsord door mijn vader. En hoewel ik zelf geld verdiende, en best wel veel, vraag ik me af of het Getty Empire wel was ontstaan als ik niet mijn vaders succesvolle olie-onderneming had overgenomen na zijn dood.”
De oude schreef ook het boek How To Be Rich, waarover hij in de film iets aan zijn speurhond Fletcher Chase (Mark Wahlberg) vertelt, wat natuurlijk eigenlijk voor de kijker bedoeld is. Hij wilde niet schrijven over hoe je rijk moet worden, want dat kan iedereen, vindt hij, ook al erfde hij dus zelf een oliebedrijf. Hij wilde schrijven over hoe je rijk kunt zijn. Rijk zijn betekent voor Getty vooral dat mensen je constant lastigvallen. Nu ook weer, met die ontvoering. Daarom houdt hij meer van spullen dan van mensen, bijvoorbeeld van zijn gigantische kunstcollectie.
Wie de gekidnapte John Paul Getty III wel graag wil bevrijden is zijn bloedeigen moeder, Gail Harris (gespeeld door Michelle Williams, de beste acteur in deze film). Ze is blut, want ze is gescheiden van de heroïneverslaafde John Paul Getty II en wilde alleen de voogdij, geen geld. Nu speurt ze in Italië naar haar zoon, samen Fletcher Chase, een oud-CIA-agent die wel in is voor een spelletje fetch en chase. Wahlberg speelt hem als een nukkige veertiger met gladgeschoren wangen en een Specsavers-bril, die subtiel commentaar levert op hoe oliedom iedereen is. Als ze alles direct aan hem hadden overgelaten dan was de boel niet zo in de soep gelopen, een typisch geval van Amerikaanse overmoed.
Wat zegt All The Money In The World ons over rijkdom? Dat bijna iedereen rijk wil zijn. Geld is God in deze wereld. Zelfs de Italiaanse communisten, bij wie Fletcher Chase op de koffie gaat, geven toe geld belangrijker te vinden dan idealen. De maffia is uiteraard ook uit op centen, maar dat zijn dan ook boerenpummels uit het dorre zuiden. Kortom: bijna iedereen is uit op winstmaximalisatie, die verdorven kernwaarde van het kapitalisme.
Drie personages zijn hier niet, of minder, mee bezig. Presenteren zij een interessant alternatief op hebzucht? Moeder Gail Harris wil gewoon haar zoon in veiligheid brengen. Moederliefde is sterker dan hebzucht, dat is geen radicaal nieuw idee (meer macht aan moeders geven lijkt me dan ook een goed idee). Fletcher Chase staat op de payrol van J. Paul Getty, maar geeft de oude vrek uiteindelijk toch een donderpreek over het belang van familie. Waarom vindt Chase ‘het gezin’ belangrijker dan loyaliteit aan zijn baas? Moeten we de CIA zien als een club goeie witte mannen met het hart op de juiste plek, een soort ChristenUnie? Hij doet het niet voor het vrouwtje, want hij bedankt vriendelijk voor Gails aanbod om lid te worden van de familie.
Dan is er nog de boef Cinquanta, die de kleine Getty eerst ontvoert, dan bewaakt en hem uiteindelijk helpt ontsnappen. Is hij die ene maffioos die anders is dan alle anderen? Nee, hij lijkt te handelen uit rancune naar zijn capo’s, want die hebben hem vernederd. Het eergevoel is leidend in het handelen van de Zuid-Europese man, aldus All The Money In The World. De film stapelt zo cliché op cliché.
Met wat fantasie kun je de film zien als een pleidooi voor meer inkomens- en vermogensgelijkheid. Als die Siciliaanse boerenpummels niet zo arm waren, en die Amerikaanse oliemagnaten niet zo rijk, dan zouden er minder kinderen ontvoerd worden en zou iedereen gelukkiger zijn. Maar nergens wordt dat idee expliciet vertolkt. Moeder Gail geeft na de dood van Getty sr. veel geld aan goede doelen: lang leve de vrouw, geef moeders meer macht. Toch is de boodschap van de film vooral: als je rijk bent en je kleinkind komt in de problemen, dan kun je best een beetje gierig zijn en onderhandelen.
Rijkdom volgens All The Money In The World: iedereen wil het, als je het hebt levert het gedonder op, maar je kunt leven in luxe, kleiduiven schieten in de tuin van je Engelse landhuis en een Vermeer in je lobby ophangen. Je lichaam is uit hetzelfde kromme hout gesneden als dat van een arme sloeber, met scherpe messen kun je elkaar een oor afsnijden, maar je zal allebei bloeden. Als je een rotzak bent dan wordt er minder van je gehouden dan wanneer je een liefdevol en vrijgevig mens bent. Je hoeft niet te buigen voor superrijken. Buig alleen voor goede mensen.
Ik schreef dit voor VICE Money. Zie hier.