‘Europese primeur’, kopte de Volkskrant woensdag, ‘Spanje geeft rechten aan lagune om vervuiling halt toe te roepen’. Mar Menor kreeg de status van rechtspersoon toegewezen. Welke woorden vallen op in de berichtgeving over deze juridische waterscheiding?
Is iets een rechtspersoon, dan kan het – net zoals een ‘natuurlijk persoon’ (een mens) – aan het rechtsverkeer deelnemen. Het idee van niet-menselijke rechtspersonen stamt uit het Romeinse recht, persona ficta genoemd. Voorbeelden van rechtspersonen zijn verenigingen, bedrijven en kerkgenootschappen, en ook sommige goden.
Sommige niet-menselijke levensvormen zijn inmiddels ook rechtspersonen, niet alleen Mar Menor (‘Kleine Zee’) maar – het is een mondiale trend – ook de Indiase rivieren Ganges en Yamuna en bossen, bergen en waterwegen in Nieuw-Zeeland en Zuid-Amerika. Natuurbeschermers hebben door zulke toekenningen veel meer mogelijkheden om vervuilers aan te klagen. Een Nederlandse petitie voor het toekennen van rechten aan de Maas heette wonderwel ‘Maas in de Wet’.
Mar Menor is een lagune, ook strandmeer of binnenzee genoemd. Oorspronkelijk werd het woord hier alleen gebruikt voor de lagunen bij Venetië (laguna in het Italiaans), later ook voor andere kustmeren. Lacus betekent ‘meer’ (vergelijk lake, lac, Loch Ness), en lijkt verwant aan het woord lac, ‘melk’ (denk aan lactose-intolerantie). Lacuna stond in het Latijn al voor ‘poel’ of ‘moeras’.
Het afsterven van Mar Menor komt volgens een onderzoeker in Trouw door de ophoping van nitraten en fosfaten in het water, restproducten van de intensieve landbouw. Dat leidt tot eutrofiëring: een toename in voedselrijkdom (eutrofie) en veralging (eutrofieziekte). De overmatige algenbloei, bekend als groene soep, leidde in oktober 2019 en augustus 2021 tot massale vissterfte. Het algenrijke water lijkt dan ‘op erwtensoep zonder worst’, zoals NRC het omschreef toen het IJsselmeer in 1995 groen kleurde. Eutrophia in het Grieks staat voor ‘goede voeding’, maar deze snert kun je beter versmaden.
Over de filosofische rechtvaardiging van rechten voor bomen, bergen en rivieren valt te twisten, schrijft NRC. Het kan biocentrisch onderbouwd worden, vanuit het idee dat alles wat leeft van zichzelf rechten heeft. Het kan ecocentrisch beargumenteerd worden, uitgaande van het ecosysteem als geheel. En antropocentrisch, met een centrale plaats voor de mens – nog altijd een populaire manier om naar de wereld te kijken.
Het op grote schaal vernietigen van de natuur heet ecocide. Het achtervoegsel -cide staat voor ‘het doden’. Internationale ecocidewetgeving kan in 2024 in werking treden, zo verkondigde mensenrechtenjurist Philippe Sands anderhalf jaar geleden. Als die wetgeving er is, kunnen misdaden zoals die tegen Mar Menor worden berecht bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Het zal bedrijven aansporen tot due diligence, ‘gepaste zorgvuldigheid’, om schade aan het ecosysteem te voorkomen.
‘Als je aanneemt dat dingen, dieren, mensen en planten belangen kunnen uitwisselen,’ schrijft Thijs Middeldorp van De Correspondent, ‘kan nagedacht worden over een systeem dat je een natuurdemocratie of ecocratie kunt noemen.’ Niet alleen menselijk volk (de demos), maar de gehele ecologie is vertegenwoordigd in dat regeermodel. Ik stem alvast voor.
Geschreven voor de Volkskrant, zie hier.