Wat werkt beter tegen de onrust dan het beluisteren van mooie geluiden? En welke klanken kalmeren het gemoed het beste? We begaven ons binnen gehoorafstand van Het audement aan zee, Soundings: Listen to the Land, en Waddenorgel om een antwoord te zoeken op deze vraag.
Na twee Oerolloze jaren voelt het voor veel bezoekers onwennig om weer op het eiland te zijn, en dat brengt spanning met zich mee. We zitten weer zij aan zij op de tribune, binnen anderhalve meter van vreemden op het terras. O nee, alarm, daar verderop krijgt iemand een onbedaarlijke hoestbui!
We zijn pas drie dagen op het eiland. Dat betekent een vreemd bed, een afwijkend eetpatroon, en redden we het wel om om twee uur bij die ene voorstelling te zijn, en om vijf uur bij de volgende? ‘Oerolstress’, noemde Saskia uit Utrecht dat (zie verderop). Stress, dat is niet goed, dat voel je in je nek, in je borst, in je darmen. De spieren verkrampen, de peristaltiek hapert.
Wat te doen? De zondag is een dag om rust te vinden, de zinnen te verlichten, de interne druk weg te nemen. Via muziek, geluid, klank, via prettige trillingen van de lucht, kunnen lichaam en geest zich ontspannen. Sommige muziektheoretici spreken van het bruine geluid*: de klank die alle spieren van het menselijk lichaam tot totale ontspanning brengt.
Wij zochten naar het bruinste geluid van Oerol bij drie voorstellingen waarbij audio een centraal element is.
Ambassade van de Noordzee – Het audement aan zee
Het ‘audement’ aan zee, bij Kaap Hoorn, is opgericht door de ambassade van de Noordzee om die watermassa als politieke entiteit te kunnen vertegenwoordigen. Er wordt niet gepraat, zoals in een parle-ment, maar geluisterd, vandaar het woord aude-ment. Deze vertegenwoordiging wil een stevig mandaat, en daarvoor moet worden geluisterd naar de stemmen van de zee. Wil je meeluisteren, dan moet je ter plekke een intakeformulier invullen.
Politieke entiteit, vertegenwoordiging, mandaat, intakeformulier – dat zijn geen woorden waar de mens van ontspant. Politiek, dat is onrust, heibel, strijd. Vinden we hier zondagsrust? Het antwoord is: ja, deels, maar het kost ook inspanning. Het intakeformulier vult men in in een hokje met uitzicht op zee. Het ensemble van wind, zee en vogels streelt het oor, en de vragen op het intakeformulier zetten aan tot denken. ‘Hoe verhoud je je tot de zee? Als eigenaar? Gebruiker? Rentmeester? En als je naar de zee luistert, vind je dan rust, of zegt het je niets?’
“Je moet wel een beetje Oerolstress hebben om het festival echt te ervaren,” zegt Saskia uit Utrecht, in de rij bij de balie waar ze haar intakeformulier gaat inleveren, om van het ambassadepersoneel te horen te krijgen bij welke fractie ze zich mag aansluiten. “Maar de natuur op Terschelling brengt dan weer rust,” zegt ze. “Daar voel ik mij als stadsmeisje erg goed door.” Ze kan goed ontspannen bij het geluid van water en van merels in de namiddag.
Carmen Schrabracq voor haar sculptuur Zeemond.
De audementsleden van de fractie ‘zintuigen’ worden verwezen naar de grote gele sculptuur van de kunstenaar Carmen Schabracq uit Amsterdam, Zeemond geheten, nabij de branding op het strand. Carmen heeft het gehoorbotje van een vis nagemaakt, op uitvergrote schaal, vertelt ze. Een otoliet heet dat deel van het visselijk lichaam. Vanuit de sculptuur loopt een rode flexibele afvoerslang naar zee. Bij hoogwater kan men het oor tegen de reusachtige otoliet leggen en de stem van de zee horen, die sommige mensen vergelijken met het geluid van binnen in de baarmoeder. Bij laag water valt het geluid van de zee te beluisteren met een koptelefoon en een hengel met een microfoontje eraan. De luchtbelletjes, het gekabbel en andere onderwatergeluiden brengen enige ontspanning, maar het zendertje stoort af en toe, wat een harde knal in de oren geeft. Het geluid van het water in combinatie met de blote voeten in het koude zeewater ontspant ook de blaas.
Theun Mosk – Soundings: Listen to the Land
Landschapskunstenaar Theun Mosk, die in 2018 de museale kunstroute End of Nature had uitgestippeld bij Klein Eldorado in West, heeft nu een pad uitgezet bij het Geitenpark in Midsland-Noord. Het is een aanloop naar Soundings, een grootschalig kunstwerk dat in 2024 in het Groninger landschap te beleven zal zijn. Theun helpt de mensen graag door ze nieuwe perspectieven op de natuur te bieden. “Zelfs iemand die hier normaal elke dag zijn hond uitlaat, zal hier met een andere blik naar het landschap kijken,” vertelt Theun bij de legertenten in het middelpunt van de installatie.
We nemen plaats op een van acht schoolstoelen aan de waterkant, bij een plek waar ogenschijnlijk weleens water gedronken wordt door wilde dieren. De wind doet de bladeren ruisen, een koolmees zingt zijn vrolijk lied en vanuit een speaker klinkt een mannenstem. “The 30th of June in the morning, when the sun was east and by west. And then there came two bears upon a piece of ice… There came another bear”
Verderop, twee bankjes in het bos. De geur van dennen, en weer een ontlichaamde stem. “Here I am. Who I am. Where I am. Here. Who. Where.” De twee vrouwen die op het bankje zitten, maken een ontspannen indruk. “Dit doet me denken aan toen, met die schelpen op het strand, zegt de een. “En de jampotten. God wat een erbarmelijk weer was het.”
Mensen die naar het land luisteren.
Voor het derde rustpunt op de route moet een hoog duin beklommen worden. Op de vraag of het mooi was daarboven, antwoordt een man: “Neen, ik zou het niet doen.” Zijn vrouw daarentegen zegt: “Hij zeurt. Dat schijnt humor te zijn.” Op het duin zitten mensen op terrasstoelen naar de einder te staren. Het geloei van de wind overstemt alles. “Lekker uitgewaaid,” vat een vrouw de ervaring samen.
Door mensen uit te nodigen om plaats te nemen op een bankje of een stoel in het bos, op een duin of bij een veld met hoog gras, laat Theun ze langer dan normaal naar ‘de natuur’ kijken. Dat brengt rust, kalmeert het gemoed, al zijn er volgens de maker ook mensen in tranen uitgebarsten. Of, zoals een man met een grijze fedora en een bloemetjes-T-shirt die nog twijfelt of hij wel naar binnen zal gaan, het noemt: “Is het om zen te worden, zeg maar?”
Stef Veldhuis – Waddenorgel
Om het geluid te horen dat je vandaag de ultieme rust zal brengen, zul je (hoe kan het ook anders) naar de kerk moeten. In die van Midsland staat het Waddenorgel, dat bespeeld wordt door, jawel, een mossel. ‘Zestien orgelpijpen verklanken realtime-data over de hartslag en klepstand van het schelpdier, liggend in de haven van West-Terschelling,’ aldus de beschrijving.
Deze man luistert naar de dikke bas van een mossel.
Een jonge vrouw met rood krulhaar mag dan beweerd hebben, zoals wij opvingen, dat deze mossel ‘niet zo muzikaal’ zou zijn, daar dachten wij als Dagkrant anders over. Het instrument van hout, pvc-buizen en orgelpijpen brengt een nimmer aflatend akkoord van diep en minder diep gebrom voort. Het resultaat is een van de bruinste geluiden die wij ooit gehoord hebben, met een totaal gevoel van rust en ontspanning tot gevolg. De geest wordt leeg, sereen, onbezorgd, zoals een mossel zich misschien wel voelt.
*Zie South Park, seizoen 3 aflevering 17, World Wide Recorder Concert.
Geschreven voor de Oerol-krant, zie hier. Foto’s door de auteur.